Praznik Svetog Save jedan je od najvećih hramovnih i porodičnih praznika, jer je proglašen i za školsku slavu. Sveti Sava, rođen kao Rastko Nemanjić, bio je raški plemić iz vladarske porodice Nemanjića, uticajni diplomata i prvi srpski prosvetitelj i arhiepiskop, zakonodavac, književnik i hodočasnik. Kao mladić je žudeo za duhovnim životom i zbog toga je otišao u Svetu Goru. I sam Stefan Nemanja je za njim došao u Svetu Goru, zamonašio se i umro kao monah Simeon.
“BAKLJA” U MRAČNOM, SREDNJEM VEKU
Od devedesetih godina prošlog veka ponovo se u osnovnim i srednjim školama i na fakultetima Sveti Sava proslavlja kao školska slava. Ali, ove godine zbog globalne pošasti, u čačanskim školama neće biti organizovani tradicionalni programi i manifestacije posvećeni Svetom Savi, utemeljitelju srpskog pravoslavlja Rastku Nemanjiću, prosvetitelju i prvom srpskom arhiepiskopu, čoveku koji se svojevoljno odrekao zemaljske vlasti i zamonašio se.
– Školska slava i Savindan nisu poštovani sve do Obrenovića, odnosno, do 40-ih godina 19. veka, kada je prvi put u istoriji Srbije doneta odluka da se proslavlja Sveti Sava. Od tada se Savindan slavi u našim osnovnim i srednjim školama, odnosno, u tadašnjim gimnazijama sa osmogodišnjim sistemom školovanja. Zanimljivo je da je prva himna koja se pevala u slavu Svetog Save bila “Poj, Srbe, poj”. Kako je praznik prolazio kroz različite periode i forme, tako se sve više prilagođavao duhu srpskog naroda. Posle Prvog i Drugog srpskog ustanka, srpskom narodu je bio potreban lik koji će u sebi moći da sabere sve ono što bi srpstvo tog vremena, 19. veka, trebalo da bude i izabrao je Svetog Savu, kao divan primer čoveka koji se odrekao svih svojih aristokratskih prinadležnosti, koje je mogao da ima na dvoru Stefana Nemanje i otišao da živi podvižnički na Svetoj Gori. Međutim, shvativši da to nije dovoljno za narod, odnosno, da bude zatvoren u manastiru i asketski živi, Sveti Sava se vraća u Srbiju, ali ne da bude vladar, kao što je za njega bilo predviđeno, već da bi formirao školstvo. Ali, nije se bavio školstvom u današnjem smislu, nego prosvetiteljstvom, odnosno, vratio se da prosveti ljude kako da što bliže priđu Bogu i pisanoj reči, kako Božijoj, tako i svetovnoj – naglašava za naš list Đorđe Čolović, veroučitelj OŠ ”Milica Pavlović”.
Prema rečima našeg sagovornika, veličina Svetog Save je što je uticao na modernizaciju Srbije u 12. i 13. veku:
– Kada se vratio, sa Stefanom Nemanjom počinje da osniva manastire, bolnice i škole. Zbog toga je Sveti Sava više od učitelja. On je zaista prosvetitelj, jer je palio svetlo u mračnom srednjem veku u Srbiji. Zahvaljujući njemu budi se ljubav prema pisanim rečima, pisanju, čitanju, ali i svojoj otaxbini. On svojim primerom pokazuje da je malo potrebno da se jedna država istorijski uzdigne na pravi način. Prosvetitelj je, jer je upalio baklju oko koje su se inteligentni ljudi okupili i formirali državu iz koje su ponikli mnogi umni ljudi našeg naroda, kao što su Vuk Karadžić, Dositej Obradović…
DRŽAVA, CRKVA I KULTURA, TEMELJ JEDNOG NARODA
Školska i zanatska slava Sveti Sava proslavlja se 27. januara, a to je dan kada je okončao ovozemaljski život, 1236. godine, u Trnovu, u Bugarskoj. Potom su mošti Svetog Save bile u Mileševi, gde su se dešavala razna čuda i isceljenja, što je veliki dokaz Hristovog postojanja i hrišćanske vere. Zbog toga je Sinan-paša preneo njegove mošti u Beograd, na Vračar i spalio ih 27. aprila 1594. godine, gde je danas podignut velelepni hram, u znak sećanja i zahvalnosti za sve što je Sveti Sava uradio za svoj narod i crkvu, podseća etnolog Snežana Šaponjić Ašanin.
– Od početka 19. veka peva se himna “Uskluknimo s ljubavlju svetitelju Savi”. Ukazom kneza Mihaila Obrenovića Sveti Sava je 1840. godine proglašen za školsku slavu, a 1827. je knez Miloš Obrenović Savindan proglasio neradnim danom, što je bilo potrebno posebno naglasiti tadašnjoj beogradskoj čaršiji, u kojoj su veliku ulogu u svetu poslovanja imali grčki i cincarski trgovci, koji su nerado poštovali svetitelje srpskog porekla. Knez Danilo u Crnoj Gori je 1856. godine, takođe, proglasio Svetog Savu, kao školsku slavu. Savindan se slavio sve do 1945. godine, kada je odlukom vlasti strogo zabranjen. Međutim, imamo zapise po kojima možemo da vidimo da se slavio u crkvama i da su deca recitovala do 50-ih, 60-ih godina. Jačanjem srpske države, tradicionalne svesti i religioznosti, 90-ih godina Sveti Sava ponovo ulazi u škole i veličanstveno se obeležava sve do današnjih dana – kaže etnolog.
Prema rečima naše sagovornice, Savindan su slavile i mnoge zanatlije, užari, mutavxije, opančari, obućari… Po narodnoj tradiciji slave ga i stočari, jer se Sveti Sava smatra vučjim pastirom.
– Po narodnom verovanju svi vuci su psi Svetog Save. Postojao je običaj da se ne otvaraju britve, noževi, da vuci ne bi otvarali čeljusti i klali stoku. Takođe, nije se smela koristiti crvena boja, odnosno, nekoliko dana pred Svetog Savu žene nisu bojile predivo u crvenu boju, baš da vuci ne bi klali stoku. Ponegde se čak i danas veruje da će se dogoditi važan državni događaj ako zagrmi na Svetog Savu. Na primer, zabeleženo je da je 1804. godine zagrmelo na Savindan, kad mu vreme nije, i te godine se dogodila Buna protiv dahija. Zatim, smatralo se da gde udari svojim štapom o kamen, može da potekne voda. Tako je po narodnom verovanju nastao izvor Savinac, u Takovu – navodi Snežana Ašanin.
Prema rečima etnologa, Sveti Sava je bio, ne samo veliki prosvetitelj koji se zalagao za opismenjavanje naroda još u srednjem veku, nego je i cenio rad:
– On je utemeljio pravoslavlje kod Srba. Na njegovu inicijativu izgrađen je manastir Hilandar, kao i mnogi drugi manastiri i crkve. Sačuvao je svu lepotu predhrišćanskih običaja. Smatra se da je putujući Božji čovek, da je svetac koji i danas hoda među narodom. Pomagao je i podučavao ljude, to je bila njegova osnovna misija. Mirio je braću, Srbe. Stvorio je srpsku crkvu, državu i kulturu, kao sveto trojstvo, kao temelj jednog naroda.
Nela Radičević
Foto: Arhiva Đorđa Čolovića
POD VELOM HRIŠĆANSKOG UČENJA
Sveti Sava je 1219. godine ustanovio Zakonopravilo, a prva pisana knjiga se zvala Krmčija. Zahvaljujući njegovom Zakonopravilu stvorena je Srpska pravoslavna crkva, koju narod često naziva Svetosavska crkva, a vernike Svetosavci. Osim crkvenog, verskog pravila, Zakonopravilo Svetog Save je uređivalo odnose u svakodnevnom životu, kao što su bračno pravo, nasledno, socijalno, humano pravo, odnosno, staranje o nemoćnima, bolesnima, nezaštićenima…, naglasila je Snežana Ašanin, koja ga smatra prvim srpskim etnologom, zbog toga što je sve lepe srpske običaje sačuvao i zaodenuo ih velom hrišćanskog učenja.
MISIONARSKI RAD
Formiranjem prve srpske države, nakon oslobađanja od Turaka, Sveti Sava je imao značajno mesto u prosvetiteljstvu, kao veliki misionar, a sa nastankom prvih škola postao je zaštitnik obrazovnih ustanova i pismenosti. Danas sve škole u Srbiji obeležavaju Svetog Savu, kao školsku slavu, pripremaju priredbe, povezujući njegov misionarski rad sa savremenim dobom, podseća etnolog, dodajući da će ove godine izostati sve manifestacije zbog aktuelne epidemiološke situacije.
