I područje Moravičkog okruga, kome pripadaju Grad Čačak i opštine Gornji Milanovac, Lučani i Ivanjica, sa oko 220.000 stanovnika, deli sudbinu pretežnog broja lokalnih samouprava u našoj zemlji, koje se, iz godine u godinu, suočavaju sa sve snažnijim talasom migracaja. Svoja ognjišta i rodni kraj, prvenstveno zbog ekonomskih razloga, uglavnom napuštaju mladi obrazovani ljudi, u čije školovanje je uloženo mnogo sredstava. U beli svet odlaze oni koji predstavljaju budućnost Srbije, tako da se u našoj zemlji već sada oseća nedostatak određenih kadrova. Uočavajući da će ovaj problem, u skladu sa procesom evropskih integracija, postati sve ozbiljniji, krajem februara ove godine Vlada Republike Srbije usvojila je Strategiju o ekonomskim migracijama za period od 2021. do 2027. godine. Donošenjem ovog strateškog dokumenta, nadležni u državi žele da postave okvire za stvaranje boljeg privrednog i društvenog ambijenta, u kome će biti usporen odlazak radno sposobnih građana iz zemlje.
Republika Srbija je tradicionalno zemlja emigracije, ali i imigracije i tranzitnih migracija. Iseljavanje je u istorijskom kontekstu bilo uslovljeno ekonomskim i političkim faktorima. Težište izučavanja populacione nauke u Republici Srbiji je poslednjih decenija bilo na reprodukciji, dok se smatralo da migraciona komponenta nema poseban uticaj na populacionu dinamiku i redistribuciju stanovništva. Stoga je i rešenje populacionih problema sagledavano kroz rehabilitaciju fertiliteta, dok su migracije posmatrane kao faktor promene obima, ali ne i faktor promene strukturnih obeležja stanovništva. Danas je jasno da su migracije stanovništva imale značajan uticaj na demografski i ekonomski razvoj Republike Srbije. Iseljavanje stanovništva od 60-ih godina prošlog veka, uticalo je na smanjenje broja stalnih stanovnika, kako direktno, tako i indirektno. Republika Srbija je direktno gubila stanovništvo iseljavanjem, a indirektno i njihovu decu, koja su odlazila sa njima, ili se rađala u inostranstvu.
Na migracije stanovništva utiču geografski, demografski, ekonomski, ekološki, politički, kulturni, religijski i drugi faktori. Ipak, veoma značajan obim migracija u savremenom svetu podstaknut je pre svega ekonomskim motivima, poput potrage za poslom ili u cilju poboljšanja životnog standarda i uslova života.
I lokalne samouprave na području Moravičkog okruga suočavaju se sa problemom pojačanih ekonomskih migracija, o čemu najbolje svedoče statistički podaci.
Grad Čačak (površina teritorije 636 kilometara kvadratnih), prema popisu iz 2011. godine, ima 115.337 stanovnika. U poređenju sa popisom iz 2002. godine, broj stanovnika se smanjio za 1.735, što je, prema viđenju dobrih poznavalaca ove problematike, prouzrokovano prevashodno visokim negativnim prirodnim priraštajem, starenjem stanovništva i migracijama. Prema projekciji RZS, Grad Čačak je sredinom 2016. imao 111.797 stanovnika, negativan prirodni priraštaj (-5) i prosečnu starost stanovnika 44 godine. Iako se Čačak svrstava među lokalne samouprave koje izdvajaju značajna sredstva za mere aktivne politike zapošljavanja, pospešivanja rađanja, različite vidove podrške privrednicima, mladim poljoprivrednicima , kao i unapređenje uslova u svim sferama života (ulaganja u putnu infrastrukturu, izgradnju vodovodne i kanalizacione mreže, unapređenje obrazovanja, zdravstva, kulture…) i na gradskom i na seoskom području, mladi obrazovani kadrovi i dalje odlaze iz čačanskog kraja, pa će otuda smanjenje migracija biti na samom vrhu liste prioriteta u narednom periodu.
Prema polednjem popisu, Opština Gornji Milanovac (površina teritorije 836 kilometara kvadratnih) ima 44.438 stanovnika, beleži negativnu stopu prirodnog priraštaja (-8), a prosečna starost stanovnika je između 40 i 44 godine. Kako navode u Opštinskoj upravi, iako se na polju rađanja dece beleže izvesni pomaci, migracije stanovništva su posebno izražene kada je reč o seoskim sredinama, jer mladi obrazovani ljudi, nakon završetka studija u većim univerzitetskim centrima Srbije, sve češće odlaze u inostranstvo. Inače, gornjomilanovačka privreda se svrstava među najjače u Srbiji i ima oko 2.000 privrednih subjekata, među kojima su kompanije svetskog glasa „Metalac“, „Tetrapak“, „Svislajon“. „Zvezda Helios“, „Spektar“, pa otuda i ne čudi podatak što je u ovoj opštini, u kojoj danas živi oko 43.000 stanovnika, nezaposlenost ispod pet procenata.
Opština Lučani (površina 454 kilometra kvadratna), prema poslednjem popisu stanovništva, ima 20.897 stanovnika. Prema podacima nadležnih opštinskih službi, broj stanovnika u ovoj opštini iz godine u godinu opada, a osnovni razlog za to je ekonimski faktor. Većina stanovnika živi na seoskom području, prirodni priraštaj je negativan (na 1.000 stanovnika iznosi -11,7), a prosečna starost žitelja je 46,8 godina. Zbog nemogućnosti zapošljavanja, seosko stanovništvo se u velikoj meri smanjuje, posebno u brdsko-planinskom području, migrira u doline reka, unutar granica opštine, a kreće se i prema većim urbanim centrima ili odlazi u inostranstvo. Prema projekciji RZS, na području Lučana je sredinom 2018. živelo 18.602 stanovnika, uz procenu da će ih 2041. godine biti tek 16.097.
Prema popisu iz 1953. godine, opština Lučani je imala 34.412 meštana, što predstavlja rekordan broj od kada srpska država popisuje svoje stanovništvo. Kako stoji u knjizi „Opština Lučani“ autora dr Ilije Popovića, „na osnovu podataka do kojih su istraživači došli, može se zaključiti da je stanovništvo većinom doseljeničkog porekla i da dragačevska groblja čuvaju zapise o doseljavanju seoskog stanovništva od pre Prvog do Drugog svetskog rata“.
Opština Ivanjica (1.090 kilometara kvadratnih), prema projekcije RZS za 2017. godinu, ima oko 30.000 stanovnika. Na osnovu podataka iz zvaničnih popisa, može se konstatovati da razvoj stanovništva ove opštine, takođe, beleži nepovoljne tendencije. Nemogućnost zapošljavanja i nizak životni standard osnovni su razlozi migracije stanovništva. Ivanjički kraj su najviše napuštali stanovnici pasivnih sela. Nastanjivali su se pretežno u čačanskoj kotlini, a mnogi su se odselili u Beograd i druge gradove Srbije. Šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka, brojni žitelji ivanjičkog kraja su otputovali u inostranstvo na privremeni rad i tamo ostali da žive. Migracija stanovništva se nastavlja i danas, čak i povećanim intenzitetom. Stanovništvo ove opštine je u stadijumu duboke demografske starosti (44,8 godina) i na godišnjem nivou gubi oko 300 žitelja.
V. Stepanović
Prema podacima Nacionalne službe za zapošljavanje, u periodu trajanja vanrednog stanja, od 16. marta do 6. maja, na evidenciju Filijale u Čačku elektronskim putem je prijavljeno ukupno 366 nezaposlenih, od toga 267 u Čačku, po 47 u Ivanjici i Gornjem Milanovcu, a u Lučanima pet. U poređenju sa podacima iz januara, kada se na evidenciju čačanske Filijale prijavilo 914 nezaposlenih, može se reći da je broj prijavljenih u periodu vanrednog stanja bio na nivou prošlogodišnjeg.Prema preseku stanja od 30. aprila, na evidenciji NSZ – čačanske Filijale, nalazilo se 11.648 nezaposlenih, od kojih su 6.688 žene. Od ukupnog broja nezaposlenih, u Čačku je bilo prijavljeno 5.864 lica (3.483 žene), u Ivanjici 3.253 (1.699 žena), Gornjem Milanovcu 1.641 (1.031 žena) i Lučanima 890, od kojih 475 žene.
U periodu trajanja vanrednog stanja poslodavci su tražili: pekare, prodavce, magacionere, radnike u metaloprerađivačkoj i grafičkoj delatnosti… U većini slučajeva, poslodavci nisu tražili konkretna zanimanja i radno iskustvo, tako da su nezaposleni, koji su smatrali da mogu da rade tražene poslove, mogli da se jave za oglašena radna mesta. Uzimajući u obzir činjenicu da se u dužem vremenskom periodu sve više iskazivala potreba za radnicima u proizvodnoj i uslužnoj delatnosti, a u znatno manjoj meri za ekonomskim i administrativnim poslovima, najmanje su trenutno traženi ekonomski tehničari, maturanti gimnazije i druga srodna zanimanja.
Kada se govori o deficitarnim zanimanjima na tržištu rada, to su tehnička zanimanja, sa fakultetom ili srednjom stručnom spremom u oblasti mašinstva, elektrotehnike i građevinarstva, profesori matematike, fizike, vozači B, C i E kategorije, operateri na CNC mašinama, prodavci…
