TRAGANJE ZA VEČITIM VEZAMA
U okviru programa Zajednice doma i škole Gimnazije, u ponedeljak, 11. decembra, u svečanoj sali ove srednjoškolske ustanove, organizovano je predavanje “Aktuelnost Miloša Crnjanskog u 21. veku i muško-ženski odnosi u njegovoj prozi”, dr Dušice Filipović sa Fakulteta savremenih umetnosti u Beogradu
Pre nego što je započela predavanje o izvanrednoj ličnosti srpske kulture i tradicije, Dušica Filipović je napomenula da je rođena Čačanka i da je ova prezentacija “dug školi” u kojoj je stekla prva znanja i gimnazijskim profesorima koji su profilisali njen odnos prema književnosti i uopšte njen izbor da se bavi ovim pozivom:
– Rođena sam u Čačku i kažu da tamo gde vam se podveže pupak, tamo vam se razveže svet. Mislim da me ovo mesto gde je presečena pupčana vrpca uvek iznova vraća ovde, ali i širi dalje moje tokove ka novim mestima i novim ljudima. To bogato životno i literarno iskustvo mogu reći da sam, na prvom mestu, srela u ovoj školi, u izvanrednoj ličnosti pokojnog profesora Boška Ćalovića, koji je bio moj razredni starešina i koji je prvi put progovorio o Crnjanskom u učionici broj 48, gde sam upravo tragala za tim večitim vezama u svetu. To tajno mesto je otvorio profesor Ćalović, a ja sam kasnije nastavila da istražujem ovu problematiku. Miloš Crnjanski me osvojio, najpre, svojom impresivnom biografijom, pre nego što sam išta znala o njemu.
Govoreći o njegovoj modernosti, aktuelnosti u 21. veku, “provlačeći” ga kroz njegova veoma značajna dela naše, pa i evropske literature, profesorka Dušica Filipović je pokušala da odgovori na osnovna pitanja koja je Miloš Crnjanski postavio: ljudske sudbine, egzistencije, opstanka ljubavi u ovom svetu u kome i mi danas živimo. Prvi deo prezentacije profesorka je posvetila njegovom životu, a nakon toga je tumačila muške i ženske odnose, odnosno relacije u njegovom delu i junake njegovog proznog opusa.
PISAC NAŠIH SUDBINA
Na samom početku predavanja profesorka Filipović naglašava da je Miloš Crnjanski pisac naših sudbina:
– Ove godine se navršilo 40 godina od smrti Miloša Crnjanskog i smatram da je to lep povod da se o njemu progovori, ali ne i jedini koji bi trebalo da nas obaveže. Govoriti o Milošu Crnjanskom je obaveza svih nas, pogotovu u akademskoj zajednici, jer je on zaista pisac naših sudbina.
“Seobe” koje je napisao, kako kaže, večna su knjiga o sudbini srpskog naciona kroz sva vremena u kojima smo živeli i u kojima ćemo živeti, kao i ostali njegovi romani koji su na granici žanra, po čemu je on osoben u srpskoj literaturi, jer je uvek pomerao žanrovske granice. Upravo to nam govori o velikoj isprepletanosti njegovog životnog puta i literarnog stava. Miloš Crnjanski je izrazito nacionalan pisac i izrazito kosmopolitski pisac, i to je ono što ga izdvaja i čini veoma osobenim u srpskoj literaturi. Wegova dela svedoče o modernosti, aktuelnosti, širini, žanrovskoj razruđenosti. On je pisao poeziju, pripovetke, romane, drame, putopise, memoare, čak i monografiju o Mikelanđelu, a ne treba zaboraviti ni ogroman broj tekstova, novinskih članaka koje je napisao kao novinar, podsetila je profesorka Filipović.
– Svojim velikim romanima, kao što su “Seobe”, druga knjiga “Seoba”, “Roman o Londonu”, on je zapravo na neki način dao odnos prema tradiciji i tradicionalnoj srpskoj kulturi i istoriji, ali i njegov veoma širok kosmopolitski odnos prema sudbini čoveka u vrtlogu istorije. Svojom “Lirikom Itake” je značajno pomerio granice srpske poezije, raskida sa tradicionalnim. S druge strane, “Dnevnikom o Čarnojeviću”, koji se pojavio dvadesetih godina prošlog veka, Miloš Crnjanski je udario temelje egzistencijalističkog modernog romana i kratke proze u srpskoj prozi. Ali, taj roman se i pojavio dve decenije na primer, pre Kamijevog “Stranca”, što takođe govori o tome kako je naša književnost u to vreme hvatala tokove sa evropskom književnošću. Njegov život i rad, njegovo delo je neprekidna tema, neprekidna inspiracija, pre svega što on nije pripadao nijednoj političkoj struji, što je bio samosvojan, što je proveo svojih čitavih 25 godina u izbeglištvu, u emigraciji u Londonu. Sve to je značajno odredilo njegovu sudbinu pisca, a nijednog trenutka nije prestao da misli na svoju zemlju i da je voli. Napisao je najlepše poeme, kao što su “Stražilovo” i “Lament nad Beogradom” – rekla je Dušica Filipović.
CRNJANSKI JE ZA SVA VREMENA, JER GOVORI UNIVERZALNIM JEZIKOM
Oslanjajući se na već postojeću tradiciju i tumačenje Miloša Crnjanskog, kako kaže profesorka, pokušala je da da svoj doprinos i da sagleda veze u njegovoj prozi. Tema njenog magistarskog rada je bila muški i ženski princip u prozi Miloša Crnjanskog, koja je bila i osnova za tumačenje poetike identiteta u njegovom delu, odnosno njene doktorske disertacije. Susret sa čačanskom publikom, a pre svega gimnazijalcima, iskoristila je da im što više približi paletu širokih ljubavnih odnosa, jer smatra da je to za njih, u ovim godinama, inspirativno za razmišljanje. Najviše se zadržala na romanima “Seobe I” i Seobe II”.
Prema njenim rečima, Miloš Crnjanski je pisac koji se uklapa u sva vremena, zato što on govori univerzalnim jezikom. Kada jedan pisac uopšti neke stvari u svojoj književnosti do tog nivoa da to postaje opštepoznato i opštekorisno, onda je on prevazišao granice lokalnog, a Crnjanski je to uradio sa svim svojim romanima, u svim žanrovima, istakla je profesorka.
– Odnose između muške i ženske suštine karakteriše, pre svega, muški princip koji je uvek logosan i koji je okrenut kolektivnom i stvaranju. Ženski princip je po pravilu individualistički i okrenut erosnom. U tome je sukob između njegovih muških i ženskih junaka. Naravno, Crnjanski je sa velikom ljubavi i pijetetom obradio te likove, na taj način što je on zapravo pokazao da su rat i seobe dva moćna i teška stuba koja utiču na odnose između muškaraca i žena. Odnosno, da žena ne može na tom putu da izdrži turbulencije rata i selidbi, a da muškarac mora da se bori za ono kolektivno i da kraj svih olujina ratnih poseje seme života. U tome muškarac prednjači ispred žene. Problem žene u prozi Miloša Crnjanskog dolazi otuda što je ona nedelatna. Dakle, njegove junakinje osamnaestog, sedamnaestog veka su žene koje nemaju nikakvu društvenu aktivnu ulogu. One su te koje čuvaju porodicu, ognjište, a muškarac ratuje, i tu nastaju najveći problemi. Problem žene je problem dokolice i dosade. Zanimljivo je da se skoro kod svih njegovih junakinja dešava prekoračaj u njihovom karakteru, a on dolazi onog trenutka kada one zapadaju u greh. Nakon iskustva greha ili incesta, što čini na primer, Dafina sa Aranđelom u “Seobama”, dolazi do propadanja lepote. Dafina, kao jedna izvanredna junakinja, ne uspeva da se spase od incesta, a ni da sačuva plod u svojoj utrobi, i tog trenutka se ta lepota pretvara u užas. Po tome je on moderan. Miloš Crnjanski “Seobama”, dakle tridesetih godina, uvodi pojam abjektnog ili zazornog u svoju prozu. A to je veliki raritet – naglasila je Dušica Filipović, čije je predavanje izazvalo veliku pažnju brojne publike.
MAJKA PETORO DECE
Docent dr Dušica M. Filipović je rođena 1971. godineu Čačku, gde je pohađala Gimnaziju. Diplomirala je srpsku književnost i jezik na Filološkom fakultetu u Prištini, magistrirala na Filološkom fakultetu u Beogradu odbranivši tezu “Muški i ženski princip u prozi Miloša Crnjanskog”, a na istom fakultetu je odbranila i doktorsku disertaciju “Poetika dinamičkog identiteta u delima Miloša Crnjanskog: odnos putopisno-memoarskog i dramskog prema romanesknom”.
Od 2002. do 2016. godine bila je zaposlena kao profesorka srpskog jezika u OŠ “Aleksa Šantić”, u beogradskom naselju Kaluđerica. U tom periodu realizovala je više značajnih obrazovno-vaspitnih i kulturnih poduhvata, pokrenula i vodila kreativnu radionicu – dramski studio Niko kao ja, Festival dečijeg stvaralaštva Šantićevi dani, književni konkurs Šantićevo pero, Beskrajni plavik rug i u njemu: Miloš Crnjanski… Godine 2017. stekla je zvanje docent za oblast književnost na Fakultetu savremenih umetnosti u Beogradu, gde je angažovana na predmetima kultura govora i osnove akademskog pisanja.
Za svoj pedagoški rad dobila je izuzetno visoka priznanja i ocene, a kao majci petoro dece, Eparhija raško-prizrenska joj je na Vidovdan, 2014. godine, dodelila zlatni Orden Majke devet Jugovića.
N. R.
